Onze steden krijgen het zwaar te verduren. We moeten ze niet alleen uitbreiden, maar ook verdichten, verstevigen en veranderen. Het antwoord hierop wordt vaak gezocht in nieuwe oplossingen. Zonde, zegt Jeroen de Willigen, partner en creatief directeur bij De Zwarte Hond, want in de bestaande stad liggen de kansen voor het oprapen. “We moeten renovatie gebruiken om antwoord te geven op de toekomstige vraag.”
​“Er zijn een aantal grote opgaven in Nederland die belangrijk zijn voor de lange termijn”, aldus de stedenbouwkundige. “Gek genoeg is de woningnood daar niet één van.” Opgaven die wel breed behandeld worden door zowel de politiek als de markt, zijn het klimaat, circulariteit en sociale inclusie. Toch laten ook die discussies te wensen over, zegt De Willigen: “Het debat over die opgaves wordt bijna niet meer integraal gevoerd.”
In plaats van de koppen bij elkaar steken en gezamenlijk tot brede oplossingen te komen, ziet De Willigen in de ontwerp- en bouwbranche dat er ‘te vaak naar nieuwe en radicale oplossingen wordt gezocht’. De Willigen pleit ervoor het roer om te gooien: neem de bestaande stad als uitgangspunt voor de lopende opgaven. “De hele woningbouwopgave moet niet het doel zijn, maar een middel om de andere opgaven in de bestaande stad op te lossen.”
Bestaande stad serieus nemen
Tijdens de Inspiratiedag Renovatie op 21 april 2022 houdt De Willigen een keynote over dit onderwerp. Hij is van mening dat vooral bij herontwikkelingen van (stads)wijken veel laaghangend fruit te vinden is. Toch wordt dat lang niet altijd zo gezien. “Als ik binnen mijn bureau vertel dat ik een keynote houd over renovatie, dan denkt iedereen dat het over plastic kozijnen en ingepakte woningen gaat”, zegt hij. “We hebben het nodig als samenleving om renovatie sexy te maken. Misschien moeten we er wel een ander woord voor bedenken, maar wij kunnen niet blijven beweren dat wij naar een circulaire samenleving toe willen zonder dat we de bestaande stad serieus nemen.”
‘Met renoveren kun je werken aan een meer inclusieve samenleving’
De Willigen hekelt dan ook het feit dat de bouwmarkt de reflex heeft om nieuwe oplossingen te bedenken. “Er wordt soms gedacht dat we een totaal andere stad nodig hebben”, zegt hij, “maar steden die al duizenden jaren oud zijn, hebben zich juist aangepast. Daar reden in het begin ook geen auto’s, dus het is niet moeilijk om die er weer uit te halen.” Dat het anders kan, illustreert hij aan de hand van een voorbeeld: “Recent heeft Woonstad op Katendrecht een renovatie uitgevoerd waarbij door HP architecten het oorspronkelijke ontwerp als uitgangspunt werd genomen. Bewoners zijn nu terecht weer trots op hun huurwoning, ze voelen zich gezien en niet minder bedeeld dan de mensen met koopwoningen in de wijk. Met renoveren kan je dus ook werken aan een meer inclusieve samenleving.”
De CO2-neutrale stad
Willen we zo’n aanpak hanteren voor de huidige opgaven, dan moeten we terug naar de oorspronkelijke bedoeling van de stad, zegt De Willigen. “Een CO2-neutrale stad verschilt fysiek niet van een CO2-uitstotende stad”, vertelt hij. “Of zelfs sterker nog: de CO2-neutrale stad lijkt meer op hoe we een stad ooit bedoeld hadden dan een stad die gebaseerd is op het gebruik van fossiele energie.” De stedenbouwkundige hangt deze bewering op aan de industriële revolutie, een periode waarin onze stad op zijn kop ging door massaal gebruik van fossiele energie. “Dit leidde tot een super suburbanisatie, enerzijds door de industriële tuinsteden – je kon niet meer te dicht bij je werk wonen omdat je anders letterlijk dood zou gaan – en anderzijds door de uitvinding van de auto. Beide ontwikkelingen maakten het mogelijk om ver van je werk te wonen.”
‘Natuurlijk moeten er nieuwe woningen gebouwd worden, maar laten we die gebruiken om de nabijheid te vergroten’
“Het scheiden van werken, wonen en recreëren is dus geïnitieerd door het gebruik van fossiele energie”, vervolgt hij. “We verzonnen dit concept honderd jaar geleden, maar het is eerder abnormaal dan normaal. Als we afstappen van dit gebruik kunnen we weer terug naar de levendige en bruisende stad zoals we hem ooit bedacht hadden. Je zal zien dat we de huidige opgaven dan makkelijker in de bestaande stad kunnen integreren. Natuurlijk moeten er nieuwe woningen gebouwd worden, maar laten we die dan gebruiken om de nabijheid te vergroten en de openbare ruimte anders in te richten. Misschien moeten we de auto wel uit sommige stadsdelen weren, maar daardoor kun je een samenleving creëren die sociaal coherent en duurzaam is, waarbij voorzieningen altijd wandelend te bereiken zijn.”
Kom gratis naar de Inspiratiedag Renovatie
Benieuwd naar meer? De Willigen spreekt op 21 april 2022 tijdens de Inspiratiedag Renovatie over nieuwe opgaven in de bestaande stad vanuit verschillende schaalniveaus. Daarnaast bezoek je op deze dag diverse exposanten met innovaties op het gebied van renovatie en duurzame materialen, alsook een uitgebreid lezingenprogramma.
